Πόλη της Καλαμάτας
Μέσα από το βλέμμα του αρχιτέκτονα
Δυο γενιές αρχιτεκτόνων, η Τόνια Κουζή και ο Γιώργος Κυριακόπουλος, φωτίζουν με το βλέμμα και τις αντιλήψεις τους τη σύγχρονη πολεοδομική ιστορία της Καλαμάτας. Μιλούν για έργα όπως η ανάπλαση της κεντρικής πλατείας, ο ποδηλατόδρομος, οι πεζοδρομήσεις, για το πράσινο στην πόλη και για τη δημιουργία υπόγειου πάρκινγκ. Η πρώτη ερώτηση που τους θέσαμε:
Έχει αρχιτεκτονικό χαρακτήρα η Καλαμάτα;
Γιώργος Κυριακόπουλος
«Ως ένα βαθμό, η πόλη σώθηκε από τη λαίλαπα της πολυκατοικίας με αντιπαροχή»
«Κατ’ αρχάς, θα έλεγα, ναι, η Καλαμάτα έχει αρχιτεκτονικό χαρακτήρα. Τον εντοπίζω σε ένα τμήμα του Ιστορικού Κέντρου. Όσον αφορά στο νέο κομμάτι της πόλης, από την πλατεία και κάτω, είναι μια μεταπολεμική στην ουσία Καλαμάτα, με μεμονωμένα αξιόλογα δείγματα μοντέρνας και σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ως ένα βαθμό η πόλη σώθηκε από τη λαίλαπα της πολυκατοικίας με αντιπαροχή, στο οποίο βοήθησε το ανάγλυφο της πόλης, αλλά και το γεγονός ότι στις δεκαετίες του 1970 και 1980 έγιναν σημαντικά πράγματα στην πόλη. Η Καλαμάτα ήταν από τις πρώτες πόλεις στην Ελλάδα που απέκτησαν ρυθμιστικό σχέδιο. Υπήρξε καινούριο πολεοδομικό, επέκταση του μέχρι τότε πολεοδομικού σχεδίου στην Καλαμάτα, κάτι που βοήθησε στο να μπουν σε μια σειρά οι περιοχές με τα παράνομα κτίσματα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’80, το 40% του πληθυσμού ζούσε σε περιοχές παράνομες. Σήμερα, η Καλαμάτα είναι μια αρκετά καλή επαρχιακή πόλη και σε επίπεδο αρχιτεκτονικής.
Ο ποδηλατόδρομος ως έργο είναι μια κίνηση πολύ θετική. Από εκεί και πέρα, το τεχνικό κομμάτι της ιστορίας του ποδηλατόδρομου που κατασκεύασε η Δημοτική Αρχή πριν από δύο χρόνια, πιστεύω ότι περνάει σε δεύτερη μοίρα... Και προσωπικά είχα καταφερθεί εναντίον του τρόπου με τον οποίο κατασκευάστηκε, αυτό όμως που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι πρόκειται για ένα θετικό έργο. Ο συγκεκριμένος ποδηλατόδρομος πρέπει να διορθωθεί, γιατί έχει πολλές κακοτεχνίες και κατασκευάστηκε με υλικά εκτός προδιαγραφών. Κυρίως πρέπει να επεκταθεί, ούτως ώστε να υπάρξει στην πόλη η δυνατότητα μιας λύσης εναλλακτικής του αυτοκινήτου. Ήδη ο κόσμος έχει ανταποκριθεί και χρησιμοποιεί ευρέως τον ποδηλατόδρομο, που σημαίνει ότι αν το δίκτυό του επεκταθεί, θα είναι ένας ουσιαστικά χρήσιμος τρόπος εναλλακτικής μεταφοράς το ποδήλατο.
Για την ανάπλαση της κεντρικής πλατείας, ας πάμε λίγο πίσω. Ο Δήμος έχει στα χέρια του από τις αρχές του 2000 τρεις μελέτες ανάπλασης του συνόλου του Ιστορικού Κέντρου, ανάπλασης της κεντρικής ζώνης, που περιλαμβάνει και την κεντρική πλατεία, και ανάπλασης της παραλιακής ζώνης. Από αυτές τις μελέτες, μόνο ένα τμήμα της ανάπλασης του Ιστορικού Κέντρου έχει υλοποιηθεί και τώρα υπάρχει μια κινητικότητα για να ολοκληρωθεί με την ανάπλαση της πλατείας της Υπαπαντής. Για τις άλλες δύο ζώνες, δεν έχει γίνει τίποτα. Αν μου ζητούσες να ορίσω την προτεραιότητα στην πόλη, θα έλεγα ότι αυτή είναι η ανάπλαση και ανακατασκευή της παραλιακής ζώνης. Η ανάπλαση και ανακατασκευή της πλατείας αυτής καθεαυτής χωρίς και την ολοκλήρωση της κυκλοφοριακής μελέτης της περιοχής, θα είναι ατελέσφορη. Το εγκεκριμένο σχέδιο πόλης της Καλαμάτας, από το 1987, προβλέπει την τμηματική πεζοδρόμηση της οδού Αριστομένους, σε συνδυασμό με την υλοποίηση της κυκλοφοριακής μελέτης. Δε διαφωνώ να ανακατασκευαστεί η κεντρική πλατεία, αλλά σεβόμενοι το εγκεκριμένο σχέδιο της πόλης που έχει μια φιλοσοφία. Αν κατά την άποψη της Δημοτικής Αρχής έχουν περάσει 23 χρόνια και κάποια πράγματα πρέπει να ξαναϊδωθούν, τότε θα έπρεπε το όλο εγχείρημα να ξαναμελετηθεί ολοκληρωτικά. Τα αυτοκίνητα στο κέντρο πρέπει να μειωθούν και να αυξηθεί το μέτρο της ελεγχόμενης στάθμευσης.
Η Καλαμάτα θα μπορούσε σαφώς να έχει περισσότερο πράσινο. Θεωρώ πολύ σημαντικό ότι η πόλη έχει ένα πολύ μεγάλο πνεύμονα πράσινου μέσα στο κέντρο της, το πάρκο ΟΣΕ. Το γεγονός ότι γύρω από την πόλη υπάρχουν σημαντικά κομμάτια πράσινου με αγροτική γη, λειτουργεί θετικά. Υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης του πράσινου στην πόλη. Η σημερινή Δημοτική Αρχή κάνει μια προσπάθεια. Δεν είμαστε από τους χειρότερους Δήμους της Ελλάδας. Μας έχει βοηθήσει και ο τόπος κατά κάποιον τρόπο.
Η ιστορία των υπογείων πάρκινγκ έχει ξεκινήσει εδώ και κοντά δέκα χρόνια, από το 2002, ήδη από την εποχή του Κουμάντου. Συνεχίστηκε από τον επόμενο δήμαρχο, τον Γ. Κουτσούλη. Το να κατασκευαστούν δύο υπόγεια πάρκινγκ, το ένα στην κεντρική ζώνη και το άλλο στην παραλιακή ζώνη, είναι απαραίτητο ώστε να ανακουφιστούν οι περιοχές και να αποφορτιστούν τα δύο κέντρα. Εξακολουθώ σε ένα βαθμό να είμαι υπέρ αυτών των υπογείων πάρκινγκ. Είμαι, όμως, κατά του ενός, που απ’ ό,τι φαίνεται πάνε να κατασκευάσουν. Αν ένα πάρκιγκ το έχει οπωσδήποτε ανάγκη η πόλη, είναι αυτό της παραλίας. Εν τω μεταξύ, έχουν αλλάξει και οι συνθήκες.
Με τους δημόσιους χώρους υπάρχει πρόβλημα, γιατί βρίσκονται σε άσχημη κατάσταση. Το πρόβλημα με τα πεζοδρόμια, που είναι σε άθλια κατάσταση, δεν το έχει διαχρονικά χειριστεί κανένας. Καλές οι ανακατασκευές που έκανε ο δήμαρχος στο κέντρο της πόλης, αλλά υπάρχει και το υπόλοιπο κομμάτι της. Πάρκα, παιδικές χαρές και μικρές πλατείες, έξω από το κέντρο, βρίσκονται σε πολύ χειρότερη κατάσταση απ’ ό,τι στο παρελθόν. Σε γενικές γραμμές, πλην κεντρικής πλατείας, οι υπόλοιποι δημόσιοι χώροι είναι σε κακή κατάσταση.
Δε θα έλεγα ότι υπεύθυνοι για τη μεταπολεμική εικόνα της Καλαμάτας μέχρι σήμερα είναι αποκλειστικά οι αρχιτέκτονες και οι πολιτικοί μηχανικοί της πόλης. Το κακό οικιστικό μας περιβάλλον οφείλεται, κυρίως, στις κεντρικές πολιτικές εξουσίες και στους νόμους τους, οι οποίοι επέτρεψαν αυτή την αλόγιστη, ανά την Ελλάδα, υπερεκμετάλλευση της γης».
*** Με πλούσια εμπειρία στο βιογραφικό του, ο Γιώργος Κυριακόπουλος δραστηριοποιείται ως αρχιτέκτονας τα τελευταία τριάντα χρόνια. Έχει διατελέσει δημοτικός σύμβουλος και αντιδήμαρχος τις τετραετίες 1986-1990 και 2002-2006 και πρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕΚ επί σειρά ετών. Ο ίδιος εκπόνησε τη μελέτη ανακατασκευής και μετατροπής των πρώην αποθηκών της ΔΕΗ στην Κεντρική Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου, τη μελέτη του 1ου Δημοτικού Σχολείου, αλλά και αυτή της ανάπλασης της παραλιακής ζώνης, που μέχρι στιγμής δεν έχει υλοποιηθεί.
Τόνια Κουζή
«Η πόλη ήταν και είναι εσωστρεφής»
«Η Καλαμάτα έχει ένα κομμάτι με ιστορικό χαρακτήρα, το τρίγωνο που δημιουργείται γύρω από το ναό των Αγίων Αποστόλων. Στο καινούριο κομμάτι της πόλης δεν μπορούμε να αποδώσουμε συγκεκριμένο χαρακτήρα. Οι προσπάθειες που γίνονται είναι μεμονωμένες και προσωπικά δεν έχω δει έργα ή κτήρια που να μπορώ να τα χαρακτηρίσω τοπόσημα, με αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Από την άλλη, ο δημόσιος χώρος δεν έχει κι αυτός μια συγκεκριμένη ταυτότητα στα καινούρια κομμάτια της πόλης. Οι περισσότερες από τις κινήσεις που γίνονται εξυπηρετούν, κατά τη γνώμη μου, τα εκάστοτε πολιτικά συμφέροντα, δεν οργανώνονται και γι’ αυτό δε δίνουν και χαρακτήρα στην πόλη. Έχουν όνομα, όπως, για παράδειγμα, ο ποδηλατόδρομος, οι πεζοδρομήσεις, αλλά δεν είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου που θα μπορούσε να αποδώσει το χαρακτήρα της πόλης. Εντυπωσιάζει ίσως τους κατοίκους που έχουν μάθει σε πολύ λιγότερα πράγματα, αλλά δεν προσφέρει πολλά στην καθημερινότητα του πολίτη.
Μια συνολική θεώρηση θα έπρεπε κατ’ αρχήν να αναφέρεται στην αειφορία της πόλης και στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Χωροταξικός σχεδιασμός σημαίνει να υπάρχουν κάποια κέντρα που να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του πολίτη κινούμενου ως πεζού. Να υπάρχει μέριμνα για έργα, όπως ο ποδηλατόδρομος, αλλά αυτά να μην προκαλούν πρόβλημα στις υπόλοιπες χρήσεις του κέντρου της πόλης. Η γνώμη μου για τον ποδηλατόδρομο είναι ότι πρέπει να διέρχεται από σημεία που να έχουν ενδιαφέρον για αυτόν που κινείται, ώστε η διαδρομή να είναι δελεαστική. Ο ποδηλατόδρομος πρέπει να έχει σχέση με μια γενικότερη κυκλοφοριακή μέθοδο, όπως και οι πεζοδρομήσεις, ώστε να μην αποτελούν τροχοπέδη στην κίνηση, αλλά αντίθετα να τη διευκολύνουν. Αν κινδυνέψεις εσύ και το παιδί σου, το ποδήλατο δε θα το πάρεις. Τώρα είναι μια μόδα, σε λίγο θα σταματήσει να υφίσταται.
Στην Καλαμάτα έχουμε δυσανάλογα μεγάλο όγκο πολυκατοικιών. Υπήρξε μεγάλη προώθηση της πολυκατοικίας από τους εργολάβους και το “κύκλωμα” των κατασκευών στις προηγούμενες δεκαετίες και μια ακατανόητη προτίμηση των πολιτών να πάρουν διαμερίσματα. Αυτό που μου αρέσει πολύ στην Καλαμάτα είναι η τοπιογραφία της. Το να είσαι σε μια πόλη που έχει μεγάλη έκταση ακτογραμμής και παράλληλα ένα πολύ μεγάλο βουνό δίπλα, δίνει μια βιοποικιλότητα που δεν έχουν όλες οι πόλεις. Αυτό, όμως, δεν το έχουν εκμεταλλευθεί ώστε να στρέψουν το ενδιαφέρον των ωραίων κτισμάτων είτε προς το βουνό είτε προς τη θάλασσα.
Η πόλη ήταν και είναι εσωστρεφής. Περιστρέφεται γύρω από την πλατεία. Και εκεί δεν έχουν γίνει κινήσεις σημαντικές περιμετρικά, από αρχιτέκτονες. Τα δημόσια κτήρια, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν έχουν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Η ανακατασκευή της κεντρικής πλατείας που προωθείται, έχει γίνει με ένα σχέδιο κατά τη γνώμη μου αναχρονιστικό. Δεν έχουν δοθεί ευκαιρίες, ώστε να σχεδιαστεί και, ναι μεν να πατήσει στα ιστορικά ίχνη της Καλαμάτας, αλλά να έχει και έναν αέρα σύγχρονο. Εκπονείται μια μελέτη από τοπικούς τελείως παράγοντες, χωρίς γνώσεις εξειδικευμένης αρχιτεκτονικής και μηχανικής, και πατάει σε ένα σχέδιο που έγινε πριν από τριάντα χρόνια. Δεν μπορεί να οδηγήσει σε σύγχρονα αποτελέσματα.
Αν υπήρχαν περιφερειακές είσοδοι, θα έλεγα ότι πρέπει να υπάρχει υπόγειο πάρκινγκ ως δωρεάν παροχή προς τους πολίτες, γιατί πλέον έχουμε φτάσει να μην υπάρχει καμία δωρεάν παροχή πάρκινγκ. Στο σχεδιασμό της πλατείας όπως γίνεται τώρα, δε λαμβάνεται υπ’ όψιν το υπόγειο πάρκινγκ. Θεωρώ για πολιτικούς λόγους και για θέματα κόστους. Δεν πρέπει να προωθηθεί ο σχεδιασμός της πλατείας, χωρίς να ληφθεί υπ’ όψιν και η δημιουργία πάρκινγκ, είτε υπογείου είτε υπέργειου.
Στα καινούρια κομμάτια της πόλης δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην προωθείται το πράσινο. Και πάλι μιλώντας για την πλατεία, μου προκάλεσε μεγάλη έκπληξη ότι το θέμα των δέντρων δεν έχει εμφανιστεί πουθενά ως σημαντικός παράγοντας. Σε μια σχετική εργασία που είχαμε κάνει στο Πολυτεχνείο σε σχέση με την πλατεία της Καλαμάτας, ένας καθηγητής είχε παρατηρήσει ότι τόσο μεγάλη έκταση σε πλατεία χωρίς φωτοσκίαση και ενδιαφέρον δε δίνει στην πλατεία και λειτουργικά δεν ενθαρρύνει τους πολίτες να περπατήσουν, ειδικά τους ηλικιωμένους. Πρέπει να γίνει πεποίθηση των ίδιων των πολιτών ότι είναι δικαίωμά τους να έχουν πράσινο και να το διεκδικήσουν. Με μελέτη από τους αρμόδιους και φύτευση των σωστών φυτών.
Ένας κατ’ εξοχήν αφιλόξενος δημόσιος χώρος, ενώ έχει σχεδιαστεί με τον ακριβώς αντίθετο σκοπό, είναι το πάρκο του ΟΣΕ. Δεν είμαι υπέρ της περίφραξης του πάρκου. Αυτό έχει περισσότερο να κάνει με το ότι αφήνεται ένας χώρος στην τύχη του, παραμελείται, καταλαμβάνεται από διάφορες περίεργες ομάδες και μετά οι πολίτες αποφεύγουν να τον επισκεφθούν. Εμείς οι ίδιοι δεν το αγαπήσαμε και δεν το προσεγγίσαμε. Εκτός από την κεντρική πλατεία, υπάρχει η παραλιακή οδός. Σαν άνθρωποι, σαν Καλαμάτα, έχουμε μια τάση να αφήνουμε τελείως την παραλία το χειμώνα και εγκαταλείπεται μαζί με όλο το σκουπιδαριό που αφήνουν οι καταστηματάρχες. Εγώ που θέλω να την επισκέπτομαι και το χειμώνα, θα έπρεπε να βρίσκω ένα καθαρό παραλιακό μέτωπο.
Θα μου άρεσε να έβλεπα στις δημόσιες κινήσεις που γίνονται, τόσο στα κτήρια όσο και στους ανοιχτούς χώρους, να μη εκπονούνται οι μελέτες με μόνο γνώμονα να γίνει ένα έργο μέσα σε μια συγκεκριμένη περίοδο, με ημερομηνία λήξης, επειδή εξυπηρετεί πολιτικούς και άλλους παράγοντες. Θα μου άρεσε να γίνονται ανοιχτοί διαγωνισμοί. Μέσω διαβούλευσης, να μπορούμε οι πολίτες να αποφασίσουμε τι θέλουμε για την πλατεία μας, για την ζωή μας».
*** Η Τόνια Κουζή σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο της Αθήνας. Πήρε το πτυχίο της το 2004. Μεταξύ άλλων, συνεργάζεται με κάποιους δημόσιους φορείς, όπως η Εφορεία Αρχαιοτήτων, για την εκπόνηση μελετών. Η ανάπλαση και ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου του Ανακτόρου του Νέστορα και των Θολωτών Τάφων της Περιστεριάς, όπως και η εκπόνηση μελέτης αποτύπωσης και ανάδειξης του Γεφυριού της Μαυροζούμενας, είναι κάποιες από αυτές.
Εφημ. Θάρρος - 10/11/2010 - της Γεωργίας Οικονομοπούλου
