Η μάχη για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ έχει κυριαρχήσει στην εσωτερική επικαιρότητα, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, κατά τους οποίους η έξοδος της χώρας μας από το κοινό νόμισμα προωθήθηκε ενεργά, όχι από κερδοσκόπους και «αναλυτές» με απώτερα κίνητρα, αλλά σε επίσημο επίπεδο από ορισμένους εκ των εταίρων μας. Στο ίδιο αυτό διάστημα όμως, μακριά από τους προβολείς της δημοσιότητας, κατέστη εξίσου επισφαλής η παραμονή της Ελλάδας εντός του έτερου κορυφαίου επιτεύγματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: της Συνθήκης του Σένγκεν για την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών.
Η διεθνής κατάσταση
Δεν υπάρχουν απολύτως ακριβή νούμερα για το ποσοστό των μεταναστών που εισέρχονται στην Ε.Ε. μέσω της Ελλάδας, αλλά όλοι συμφωνούν ότι είναι η μεγάλη πλειοψηφία (κάποιες εκτιμήσεις το ανεβάζουν στο 90%). Όσοι εξ αυτών συλλαμβάνονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βάσει του κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙ», επαναπροωθούνται (θεωρητικά) στην Ελλάδα.
Οι συμφωνίες επαναπατρισμού Ιταλίας και Ισπανίας με αφρικανικές χώρες, η σκληρή πολιτική καταστολής, ιδιαίτερα της Ιταλίας, και η καλύτερη αστυνόμευση του Αιγαίου συνέβαλαν στη μεταφορά των ροών εισόδου προς τον Έβρο, το χερσαίο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο αριθμός των μεταναστών που πέρασε στην Ελλάδα από τον Βόρειο Έβρο (κυρίως από το κρίσιμο χερσαίο πέρασμα μήκους περίπου 12 χιλιομέτρων, όπου υποτίθεται ότι θα χτιστεί ο περιβόητος φράχτης) αυξήθηκε από τις 3.500 το 2009 στις 36.000 το 2010 και τις 29.000 το 2011. Σύμφωνα με στοιχεία της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ορεστιάδας για το πρώτο δίμηνο του 2012, 3.011 μετανάστες συνελήφθησαν στον Βόρειο Έβρο από την αρχή του χρόνου, σε σύγκριση με 1.609 το πρώτο δίμηνο του 2011.
Κι αυτό παρότι ο χειμώνας φέτος ήταν πολύ βαρύτερος από τον περσινό.
Η προβληματική στάση της γειτονικής Τουρκίας κάνει τα πράγματα χειρότερα. Η περσινή συμφωνία επανεισδοχής μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας ούτως ή άλλως θα χρειαστεί άλλα τρία χρόνια ώστε να τεθεί σε εφαρμογή σχετικά με άτομα από τρίτες χώρες (εκτός Ε.Ε.). Ακόμα και τότε, πολλά θα εξαρτηθούν από τη διάθεση για συνεργασία που θα επιδείξει η τουρκική πλευρά. Κι αυτό γιατί η Ελλάδα και τα άλλα κράτη-μέλη υποχρεούνται, βάσει της συμφωνίας, να καταβάλουν «κάθε προσπάθεια» για την απευθείας μεταφορά του συλληφθέντα παράνομου μετανάστη στη χώρα καταγωγής του, προτού ζητήσουν από την Τουρκία να τον δεχτεί.
Το αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. αναμφίβολα περιορίζει την επιρροή των Βρυξελλών στις αποφάσεις της Άγκυρας. Το ακανθώδες ζήτημα της παροχής βίζας σε Τούρκους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν στην Ε.Ε. επίσης αμβλύνει ακόμα περισσότερο τη διάθεση των τουρκικών αρχών να συνεργαστούν. Η Άγκυρα θεωρεί ότι γίνονται διακρίσεις κατά Τούρκων αιτούντων βίζα, ενώ πολίτες άλλων υποψήφιων για ένταξη χωρών ήδη δεν χρειάζονται καθόλου βίζα. Χώρες όπως η Γερμανία είναι ιδιαίτερα διστακτικές να προχωρήσουν ταχύτερα στη διευκόλυνση της παροχής βίζας, καθώς φοβούνται ότι θα οδηγήσει σε μαζική εισροή Τούρκων μεταναστών στην Ευρώπη.
Οι ελληνικές ευθύνες
Όλα τα παραπάνω όμως, όσο σημαντικά κι αν είναι, δεν ακυρώνουν τις τεράστιες ευθύνες των ελληνικών αρχών για τη χαοτική διαχείριση της μετανάστευσης. Υπενθυμίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαθέσει 234 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα για την τριετία 2010-2012 για την αναβάθμιση των υποδομών ασύλου, ελέγχου των συνόρων και διαχείρισης της μετανάστευσης.
Όπως σημειώνεται στην πρόσφατη έκθεση της Ομάδας Δράσης του Χ. Ράιχενμπαχ, «μια πρώτη προτεραιότητα που τέθηκε στο ελληνικό σχέδιο δράσης για τη μετανάστευση και το άσυλο είναι η σύσταση τριών νέων φορέων: Υπηρεσίας Ασύλου, Υπηρεσίας Αρχικής Υποδοχής και Αρχής Προσφύγων.
Οι αποφάσεις για την απόσπαση ή τη μετάθεση προσωπικού εντός της δημόσιας διοίκησης δεν κατέληξαν ακόμα σε επαρκή αριθμό προσλήψεων και οι νέες υπηρεσίες δεν είναι ακόμα σε λειτουργία».
Όπως αποκαλύπτει πρόσφατο ρεπορτάζ της Ματίνας Στεβή στη «Wall Street Journal», ο κ. Ράιχενμπαχ είναι υπερβολικά ευγενικός στη διατύπωσή του: στη νέα Υπηρεσία Ασύλου, που έχει συσταθεί από τις αρχές του 2011, έχουν γίνει μόλις 11 προσλήψεις, από 700 που χρειάζονται.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, το 2007 η Ελλάδα αναγνώρισε πρωτοδίκως καθεστώς πρόσφυγα σε μόλις 8 (!) από 20.692 αιτούντες των οποίων οι αιτήσεις εξετάστηκαν, ποσοστό 0,04%. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Σουηδία εκείνη τη χρονιά ήταν 56%, στη Βρετανία 30% και στη Γερμανία 20% (στοιχεία του 2007). Το 2010 το ποσοστό «εκτοξεύτηκε» στο 1,73% – 60 αιτούντες αναγνωρίστηκαν πρωτοδίκως. Ο αριθμός των αιτήσεων που εξετάστηκε όμως μειώθηκε θεαματικά στις 3.453, ενώ ο αριθμός των δευτεροβάθμιων αιτήσεων που εξετάστηκαν, από 6.448 που ήταν το 2007, έπεσε στις 41 (!).
Μείζον θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Η συνεχής πίεση των εισροών και οι εγκληματικές δυσλειτουργίες του συστήματος επεξεργασίας έχουν οδηγήσει στο αίσχος των συνθηκών κράτησης των μεταναστών στην Ελλάδα. Σε ανακοίνωσή τους στις 29/2 οι Γιατροί χωρίς Σύνορα μιλούν για απουσία θέρμανσης στους χώρους αναμονής των τριών συνοριακών αστυνομικών τμημάτων στον Έβρο, για μη παροχή επιπλέον ρουχισμού, υπνόσακων κτλ. Η CPT (Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων ή της Απάνθρωπης Μεταχείρισης ή Τιμωρίας) σε δημόσια δήλωσή της το Μάρτιο του 2011 αναφερόταν σε μία διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση. Για το τμήμα συνοριακής φύλαξης στο Σουφλί συγκεκριμένα σημειώνε ότι «βρέθηκαν 146 παράνομοι μετανάστες οι οποίοι συνωστίζονταν σε χώρο 110 τετραγωνικών μέτρων, χωρίς δυνατότητα άσκησης σε εξωτερικό χώρο, χωρίς την παραμικρή δυνατότητα να κινηθούν, με μία μόνο τουαλέτα και ένα ντους εν λειτουργία στη διάθεσή τους. Εξ αυτών οι 65 κρατούνταν σε αυτές τις απαράδεκτες συνθήκες για διάστημα άνω των τεσσάρων εβδομάδων και ορισμένοι εξ αυτών για διάστημα άνω των τεσσάρων μηνών.»
Τον Ιανουάριο του 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα («Κανένας δεν θα υποβληθεί σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία») εξαιτίας των συνθηκών κράτησης Αφγανού μετανάστη.
Τον περασμένο Δεκέμβριο το Δικαστήριο της Ε.Ε. απαγόρευσε στη Βρετανία και την Ιρλανδία να στείλει μετανάστες που αιτούνται άσυλο πίσω στην Ελλάδα. Εκτός των χωρών αυτών, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γερμανία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Νορβηγία και η Ισλανδία έχουν επισήμως αναστείλει την επαναπροώθηση μεταναστών στην Ελλάδα λόγω των απαράδεκτων συνθηκών κράτησης στη χώρα μας.
Η διεθνής κατάσταση
Δεν υπάρχουν απολύτως ακριβή νούμερα για το ποσοστό των μεταναστών που εισέρχονται στην Ε.Ε. μέσω της Ελλάδας, αλλά όλοι συμφωνούν ότι είναι η μεγάλη πλειοψηφία (κάποιες εκτιμήσεις το ανεβάζουν στο 90%). Όσοι εξ αυτών συλλαμβάνονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βάσει του κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙ», επαναπροωθούνται (θεωρητικά) στην Ελλάδα.
Οι συμφωνίες επαναπατρισμού Ιταλίας και Ισπανίας με αφρικανικές χώρες, η σκληρή πολιτική καταστολής, ιδιαίτερα της Ιταλίας, και η καλύτερη αστυνόμευση του Αιγαίου συνέβαλαν στη μεταφορά των ροών εισόδου προς τον Έβρο, το χερσαίο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο αριθμός των μεταναστών που πέρασε στην Ελλάδα από τον Βόρειο Έβρο (κυρίως από το κρίσιμο χερσαίο πέρασμα μήκους περίπου 12 χιλιομέτρων, όπου υποτίθεται ότι θα χτιστεί ο περιβόητος φράχτης) αυξήθηκε από τις 3.500 το 2009 στις 36.000 το 2010 και τις 29.000 το 2011. Σύμφωνα με στοιχεία της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ορεστιάδας για το πρώτο δίμηνο του 2012, 3.011 μετανάστες συνελήφθησαν στον Βόρειο Έβρο από την αρχή του χρόνου, σε σύγκριση με 1.609 το πρώτο δίμηνο του 2011.
Κι αυτό παρότι ο χειμώνας φέτος ήταν πολύ βαρύτερος από τον περσινό.
Η προβληματική στάση της γειτονικής Τουρκίας κάνει τα πράγματα χειρότερα. Η περσινή συμφωνία επανεισδοχής μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας ούτως ή άλλως θα χρειαστεί άλλα τρία χρόνια ώστε να τεθεί σε εφαρμογή σχετικά με άτομα από τρίτες χώρες (εκτός Ε.Ε.). Ακόμα και τότε, πολλά θα εξαρτηθούν από τη διάθεση για συνεργασία που θα επιδείξει η τουρκική πλευρά. Κι αυτό γιατί η Ελλάδα και τα άλλα κράτη-μέλη υποχρεούνται, βάσει της συμφωνίας, να καταβάλουν «κάθε προσπάθεια» για την απευθείας μεταφορά του συλληφθέντα παράνομου μετανάστη στη χώρα καταγωγής του, προτού ζητήσουν από την Τουρκία να τον δεχτεί.
Το αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. αναμφίβολα περιορίζει την επιρροή των Βρυξελλών στις αποφάσεις της Άγκυρας. Το ακανθώδες ζήτημα της παροχής βίζας σε Τούρκους πολίτες που θέλουν να ταξιδέψουν στην Ε.Ε. επίσης αμβλύνει ακόμα περισσότερο τη διάθεση των τουρκικών αρχών να συνεργαστούν. Η Άγκυρα θεωρεί ότι γίνονται διακρίσεις κατά Τούρκων αιτούντων βίζα, ενώ πολίτες άλλων υποψήφιων για ένταξη χωρών ήδη δεν χρειάζονται καθόλου βίζα. Χώρες όπως η Γερμανία είναι ιδιαίτερα διστακτικές να προχωρήσουν ταχύτερα στη διευκόλυνση της παροχής βίζας, καθώς φοβούνται ότι θα οδηγήσει σε μαζική εισροή Τούρκων μεταναστών στην Ευρώπη.
Οι ελληνικές ευθύνες
Όλα τα παραπάνω όμως, όσο σημαντικά κι αν είναι, δεν ακυρώνουν τις τεράστιες ευθύνες των ελληνικών αρχών για τη χαοτική διαχείριση της μετανάστευσης. Υπενθυμίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαθέσει 234 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα για την τριετία 2010-2012 για την αναβάθμιση των υποδομών ασύλου, ελέγχου των συνόρων και διαχείρισης της μετανάστευσης.
Όπως σημειώνεται στην πρόσφατη έκθεση της Ομάδας Δράσης του Χ. Ράιχενμπαχ, «μια πρώτη προτεραιότητα που τέθηκε στο ελληνικό σχέδιο δράσης για τη μετανάστευση και το άσυλο είναι η σύσταση τριών νέων φορέων: Υπηρεσίας Ασύλου, Υπηρεσίας Αρχικής Υποδοχής και Αρχής Προσφύγων.
Οι αποφάσεις για την απόσπαση ή τη μετάθεση προσωπικού εντός της δημόσιας διοίκησης δεν κατέληξαν ακόμα σε επαρκή αριθμό προσλήψεων και οι νέες υπηρεσίες δεν είναι ακόμα σε λειτουργία».
Όπως αποκαλύπτει πρόσφατο ρεπορτάζ της Ματίνας Στεβή στη «Wall Street Journal», ο κ. Ράιχενμπαχ είναι υπερβολικά ευγενικός στη διατύπωσή του: στη νέα Υπηρεσία Ασύλου, που έχει συσταθεί από τις αρχές του 2011, έχουν γίνει μόλις 11 προσλήψεις, από 700 που χρειάζονται.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, το 2007 η Ελλάδα αναγνώρισε πρωτοδίκως καθεστώς πρόσφυγα σε μόλις 8 (!) από 20.692 αιτούντες των οποίων οι αιτήσεις εξετάστηκαν, ποσοστό 0,04%. Το αντίστοιχο ποσοστό στη Σουηδία εκείνη τη χρονιά ήταν 56%, στη Βρετανία 30% και στη Γερμανία 20% (στοιχεία του 2007). Το 2010 το ποσοστό «εκτοξεύτηκε» στο 1,73% – 60 αιτούντες αναγνωρίστηκαν πρωτοδίκως. Ο αριθμός των αιτήσεων που εξετάστηκε όμως μειώθηκε θεαματικά στις 3.453, ενώ ο αριθμός των δευτεροβάθμιων αιτήσεων που εξετάστηκαν, από 6.448 που ήταν το 2007, έπεσε στις 41 (!).
Μείζον θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Η συνεχής πίεση των εισροών και οι εγκληματικές δυσλειτουργίες του συστήματος επεξεργασίας έχουν οδηγήσει στο αίσχος των συνθηκών κράτησης των μεταναστών στην Ελλάδα. Σε ανακοίνωσή τους στις 29/2 οι Γιατροί χωρίς Σύνορα μιλούν για απουσία θέρμανσης στους χώρους αναμονής των τριών συνοριακών αστυνομικών τμημάτων στον Έβρο, για μη παροχή επιπλέον ρουχισμού, υπνόσακων κτλ. Η CPT (Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων ή της Απάνθρωπης Μεταχείρισης ή Τιμωρίας) σε δημόσια δήλωσή της το Μάρτιο του 2011 αναφερόταν σε μία διαρκώς επιδεινούμενη κατάσταση. Για το τμήμα συνοριακής φύλαξης στο Σουφλί συγκεκριμένα σημειώνε ότι «βρέθηκαν 146 παράνομοι μετανάστες οι οποίοι συνωστίζονταν σε χώρο 110 τετραγωνικών μέτρων, χωρίς δυνατότητα άσκησης σε εξωτερικό χώρο, χωρίς την παραμικρή δυνατότητα να κινηθούν, με μία μόνο τουαλέτα και ένα ντους εν λειτουργία στη διάθεσή τους. Εξ αυτών οι 65 κρατούνταν σε αυτές τις απαράδεκτες συνθήκες για διάστημα άνω των τεσσάρων εβδομάδων και ορισμένοι εξ αυτών για διάστημα άνω των τεσσάρων μηνών.»
Τον Ιανουάριο του 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα («Κανένας δεν θα υποβληθεί σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία») εξαιτίας των συνθηκών κράτησης Αφγανού μετανάστη.
Τον περασμένο Δεκέμβριο το Δικαστήριο της Ε.Ε. απαγόρευσε στη Βρετανία και την Ιρλανδία να στείλει μετανάστες που αιτούνται άσυλο πίσω στην Ελλάδα. Εκτός των χωρών αυτών, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γερμανία, η Φινλανδία, η Σουηδία, η Νορβηγία και η Ισλανδία έχουν επισήμως αναστείλει την επαναπροώθηση μεταναστών στην Ελλάδα λόγω των απαράδεκτων συνθηκών κράτησης στη χώρα μας.
